Ονειρικά πλασμένη οικονομία

Σκέψου τι βολικό που θα ήταν αν ήμασταν όλοι χριστιανοί. Σύμφωνά με την αντίληψή μας, το σύμπαν και ζωή θα ήταν τόσο αρμονικά και όμορφα ρυθμισμένα που δεν θα χρειαζόταν να ερευνούμε και να σπαζοκεφαλιάζουμε για τα μυστήρια της φύσης. Για οποιαδήποτε απορία είχαμε, θα βρίσκαμε απάντηση στη Βίβλο και θα ξεμπερδεύαμε. Δεν θα χρειαζόμασταν άλλα βιβλία. Το μόνο κακό θα ήταν ο Σατανάς και οι πειρασμοί του. Αλλά με μία προσευχή θα τον εξαφανίζαμε από μπροστά μας, και θα ζούσαμε ευτυχισμένοι σύμφωνα με τις εντολές του εκάστοτε ιερέα, σε έναν ονειρικά πλασμένο κόσμο.

Σκέψου τι βολικό θα ήταν αν ήμασταν όλοι αριστεροί*. Σύμφωνα με την αντίληψή μας, η κοινωνία θα ήταν χωρισμένη σε 2-3 διακριτές τάξεις, όπου δεν θα χρειαζόταν να λαμβάνουμε εμείς αποφάσεις για τη ζωή μας και τις φιλοδοξίες μας. Για οποιαδήποτε απορία είχαμε, θα βρίσκαμε απάντηση στην ιδεολογία του «Κόμματος» και θα ξεμπερδεύαμε. Δεν θα χρειαζόμασταν περαιτέρω σκέψη. Το μόνο κακό θα ήταν η πλουτοκρατία και τα συμφέροντά της. Αλλά με μία εξέγερση θα την αφανίζαμε, και θα ζούσαμε ευτυχισμένοι σύμφωνα με τις εντολές του εκάστοτε Καθοδηγητή, σε μία ονειρικά πλασμένη κοινωνία.

Πάντα είναι βολικό να αναγνωρίζουμε μοτίβα ευταξίας τριγύρω μας. Αυτό δεν είναι κάτι καλό ή κακό. Είναι απλά μία τακτική της ανθρώπινης αντίληψης που βοηθά στην επιβίωσή μας, χωρίς ιδεολογική ή προσωπική χροιά. Παλιότερα που η επιστήμη δεν είχε αναπτυχθεί ακόμα, οι άνθρωποι κατέφευγαν στη μεταφυσική για να «προστατεύσουν» αυτή την τακτική. Έβλεπαν την αστραπή και την θεοποιούσαν ώστε να έχουν την ψευδαίσθηση ευταξίας όσον αφορά τα καιρικά φαινόμενα. Έτσι υπήρχε ο Δίας, όπως υπήρχε και ο Θωρ. Σε μία υποθετική συνύπαρξη αρχαίων Ελλήνων και Σκανδιναβών η αστραπή φυσικά δεν θα άλλαζε ως φυσικό φαινόμενο, αλλά σε κάθε εμφάνισή της οι Έλληνες θα επικαλούνταν τον Δία, και οι Σκανδιναβοί τον Θωρ. Αργότερα που η επιστήμη εξήγησε την αστραπή, η τακτική εστίασε στην επιστημονική γνώση. Έτσι σήμερα, τόσο οι Έλληνες όσο και οι Σκανδιναβοί, όποτε βλέπουν αστραπή επικαλούνται την «εκτόνωση της συσσώρευσης στατικού ηλεκτρισμού στην ατμόσφαιρα όταν αυτή υπερβαίνει την αντίσταση του αέρα στη δίοδο ενός ηλεκτρικού ρεύματος». Άσχετα από τις πολιτισμικές μας διαφορές, ζούμε αρμονικά υπό την «ευταξία» των εξισώσεων της Φυσικής που περιγράφουν την αστραπή.

Ακόμα όμως και οι εξισώσεις που περιγράφουν τη δημιουργία μιας αστραπής μέσα στο χωροχρόνο, στην πραγματικότητα δεν διέπονται από κάποια απόλυτη φυσική ευταξία. Τα συστήματα καιρού είναι χαοτικά συστήματα και οι Φυσικοί το γνωρίζουν αυτό εξ’ ορισμού. Γνωρίζουν ότι οι εν λόγω εξισώσεις είναι απλά μία καλή προσέγγιση, αναγνωρίζοντας όμως την άγνοιά τους στο συνολικό κομμάτι.

Οι κοινωνίες, και κατ’ επέκταση οι οικονομίες δεν έχουν την ευταξία των φυσικών επιστημών. Κάθε λεπτό ανά τον κόσμο, οι ανθρώπινες σχέσεις και συναλλαγές επηρεάζουν τα ήδη χαοτικά κοινωνικό-οικονομικά συστήματα, οδηγώντας σε συνεχώς μεταβαλλόμενα αποτελέσματα. Σίγουρα υπάρχουν κάποια πολύ γενικευμένα μοτίβα που περιγράφουν ορισμένες καταστάσεις, και τα οποία αποτελούν αντικείμενο μελέτης των κοινωνιολόγων και οικονομολόγων, αλλά η ευταξία των συγκεκριμένων μοτίβων δεν συγκρίνεται σε ακρίβεια με αυτή των φυσικών επιστημών. Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχουν κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις, δεδομένου ότι δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε μοντέλα που διαμορφώνουν τις κοινωνίες και τις οικονομίες σύμφωνα με τις τρέχουσες ανάγκες μας.

Η αδυναμία αυτή που έχουμε, να μην είμαστε δηλαδή ικανοί να εντοπίσουμε την ευταξία στις κοινωνικό-οικονομικές διαδικασίες είναι φυσικό να επιφέρει μεγαλύτερη υποκειμενικότητα και οχύρωση πίσω από προσωπικές θεωρήσεις των πραγμάτων για τέτοια ζητήματα. Ο τάδε πλάθει έναν «Δία» και ο δείνα έναν «Θωρ» προκειμένου και οι δύο να εξηγήσουν τα ίδια κοινωνικό-οικονομικά φαινόμενα. Κανένας όμως από τους δύο «θεούς» δεν μπορεί να τα ερμηνεύσει επαρκώς, ενώ ταυτόχρονα ξεχνάμε την χαοτική φύση τους και εστιάζουμε ο καθένας στον «θεό» του.

Έτσι, για παράδειγμα, από τότε που η Ελλάδα μπήκε επισήμως στον μηχανισμό στήριξης, έχουν δημιουργηθεί συγκεκριμένα στρατόπεδα θεώρησης των πραγμάτων χωρίς διαθέσεις ευελιξίας. Κάποιοι αντιμετωπίζουν τον μηχανισμό στήριξης ως κάτι που επιβλήθηκε στη χώρα από συγκεκριμένα συμφέροντα, άλλοι ως ευκαιρία συμμαζέματος των δημοσιονομικών, άλλοι ως φυσικό επακόλουθο της μεταπολιτευτικής κρίσης, άλλοι ως αναπόφευκτο κακό, άλλοι ως ένα ευρωπαϊκό πείραμα κ.ο.κ. Σπανίως όμως ο «πιστός» του ενός στρατοπέδου θα μπει στον κόπο να «επισκεφτεί» τα αντίπαλα στρατόπεδα, ή ακόμα καλύτερα να μείνει έξω από το δικό του για να σχηματίσει μία σφαιρικότερη ιδέα της ελληνικής κοινωνικό-οικονομικής πραγματικότητας. Ακόμα πιο σπάνια θα αναθεωρήσει τις αντιλήψεις του για την κοινωνία, δεδομένου ότι οι σχέσεις του με την κοινωνία συνάπτονται μετά από βιωματικές εμπειρίες.

Η «σκληρή» πραγματικότητα του κοινωνικό-οικονομικού χάους (με την μαθηματική του έννοια), προτάσσει να κάνουμε μία υπέρβαση στους «θεούς» μας. Να προσπαθούμε να ενημερωνόμαστε σφαιρικά για τα διάφορα τεκταινόμενα, να ερευνούμε και συνεχώς να προσαρμόζουμε την αντίληψή μας σε πιο ακριβή μοντέλα, προκειμένου να μην μένουμε έγκλειστοι σε ιδεολογικά «στρατόπεδα». Μόνο η συνειδητοποίηση ότι οι κοινωνίες και οι οικονομίες δεν είναι απλά γραμμικά συστήματα με προβλέψιμες συνέπειες, μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στην πραγματικότητα. Στις φυσικές επιστήμες, η συνειδητή άγνοια για την μεγαλύτερη εικόνα είναι που ώθησε και συνεχίζει να ωθεί την εξέλιξη αυτών. Θεωρώ ότι μόνο με παρόμοιο τρόπο μπορούν να εξελιχθούν οι κοινωνίες και ακολούθως οι οικονομίες. Αναγνωρίζοντας δηλαδή ότι ο καθένας μας κοιτάζει το δέντρο και χάνει το δάσος. Όχι λόγω ανικανότητας ή συγκεκριμένης σκοπιμότητας (παρόλο που υπάρχουν και αρκετοί επιτήδειοι), αλλά επειδή αναζητούμε την ευταξία σε κάτι που στην πραγματικότητα είναι χαοτικό.

* Στην πραγματικότητα, τη σημερινή εποχή δεν υπάρχει συγκεκριμένος τύπος αριστερού. Στο κείμενο η αναφορά γίνεται στον διαχωρισμό των ανθρώπων σε κοινωνικές τάξεις ως ευρύτερη αντίληψη της αριστεράς.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΑΚΙ